Naum Veqilharxhi

Fedhon Meksi: Naum Bredhi-Veqilharxhi meriton një vend nderi në altarin e nacionalizmit shqiptar

_____

1. Nacionalizmi shqiptar lindi demokratik

Me ndihmën e malësorëve të Mbishkodrës, që zbuan me dhunë sundimtarët e emëruar nga Stambolli, në 30 dhjetor të vitit 1756 Mehmet Bej Bushati u bë sundimtari i vetëm i Shkodrës. Të nesërmen në qytet dolën tellallët që lajmëruan urdhërat e tij:

1 - Të gjithë të krishterët do të gëzojnë lirinë e fesë së tyre barabar me myslimanët.

2 – Të dy esnafet Terzi dhe Tabakë janë njësoj të lirë të punojnë dhe të bëjnë tregti ku të duan vetë.

Në librin “Histori kurrë e shkrume”, At Zef Pllumi ka shkruar se: “Mehmet Pashë Plaku (Bushati) në vjetin 1756 vuri në jetë po ato parime në të cilët 30 vjet mbrapa u mbështet Revolucioni Francez: “Liberte, Egalite, Fraternite”.

Në kushtet kur shkodranët e të dy besimeve fetare ishin të interesuar për të bashkëjetuar dhe bashkëpunuar me njëri tjetrin, Mehmet Bushati, shpalli se do të respektohej liria dhe barazia midis shqiptarëve myslimanë dhe shqiptarëve katolikë në qytetin e Shkodrës dhe në malet përrreth.

Por, edhe Ali pashë Tepelena në vitin 1791 do të njoftonte se “...shtetasit e tij, pavarësisht nga feja dhe kombësia do të mund të merrnin të gjitha detyrat politike dhe ushtarake me gradat përkatëse, me kusht të vetëm aftësitë e tyre (meritokracia).

Duket se në këtë periudhë ka filluar të lindi shqiptarizmi ose nacionalizmi shqiptar, që vazhdon të jetë edhe sot ashtu si lindi: specifik, demokratik, përtej feve (përparësia e kombit mbi fetë) dhe europianist.

1. Është specifik ose i veçantë mbasi kombi shqiptar me tre milete, nuk synonte të ngrinte një shtet me një besim të vetëm fetar, mbasi praktikisht nuk e kishte këtë mundësi si nacionalizmat e popujve të tjerë ballkanikë me një fe të vetme.

2. Nacionalizmi shqiptar lindi përveçse nacional-çlirimtar edhe demokratik, ndërsa lëvizjet e tjera ballkanike ishin vërtetë nacional çlirimtare por jo demokratike, mbasi ato ishin shprehje e një proteste etnike dhe fetare. Duke qënë mesianike, ato nuk mund të pranonin dhe ende nuk pranojnë barazi me popujt e tjerë.

3. Nacionalizmi shqiptar është përtej feve. Krenarë për prejardhjen e tyre, falë harnomisë fetare shqiptarët ruajtën me njëri tjetrin për shekuj me rradhë, aq sa kishin mundësi, lidhjet shpirtërore, ekonomike, shoqërore, madje edhe ato familjare. Vetëm kështu shpjegohet fakti që Shqipëria nuk i njohu luftëra fetare edhe pse ato nxiteshin nga jashtë.

4. Eshtë europianist nacionalizmi shqiptar, mbasi për shkak edhe të pozicionit gjeografik, lidhjet e shqiptarëve me perëndimin janë të kaherëshme. Ato kanë filluar nga Iliria kur quhej Provinca Ilire, vazhduan në kohën e Skënderbeut me Vatikanin, Mbretërinë e Napolit dhe Republikën Veneciane, më vonë me Perandorinë Austro-Hungareze dhe sot me NATO-n, në pritje për të qënë anëtar i BE.

Studiuesi dhe publikuesi Tajar Zavalani, në studimin e tij “Nacionalizmi shqiptar” (1969), thekson me të drejtë se “Rrënjët e nacionalizmit shqiptar duhen kërkuar në vetadministrimin e pashallëqeve të mëdha shqiptare dhe në kundërvënien e tyre me pushtetin osman qëndror”. Veçse për Tajar Zavalanin, “Mahmud pashë Bushati dhe Ali pashë Tepelena mund të quhen si shëmbujt më të hershëm të nacionalizmit shqiptar”.

Në të vërtetë nacionalizmi shqiptar fillon me Mehmet pashë Bushatin, i ati i Mahmud pashë Bushatit, për të cilin At Zef Pllumi pat shkruar: “Mehmet pashë Bushati kje i pari që nuk lejoi asnjë dallim shoqnor e fetar, por kjenë të barabartë Terzitë e Tabakët, myslimanët e të krishtenët. Ai sundonte në vendin e vet jo vetëm me ligjin e Sheriatit Osman, por edhe ma shumë me Kanunin e Maleve”.

Mehmet pashë Bushati, qysh në dhjetor të vitit 1756, krijoi kushtet në Shkodër dhe në krahinat përreth, si në asnjë vend tjetër të Perandorisë Otomane dhe më gjerë, që nacionalizmi të lindte demokratik dhe përtej feve, kurse i biri, Mahmud pashë Bushati, përcaktoi territorin e shtetit feudal shqiptar të Shkodrës që do të ndodhej brënda kufijve etnik shqiptar, që ishin të njëjtë me kufijtë e Principatës së Kastriotëve.

II. Naum Bredhi Veqilharxhi - formimi patriotik dhe politik

1. Jeta - Hapat e para

Naumi i takon një familjeje me tradita në fushën e kulturës në përgjithësi dhe të shqiptarisë në veçanti. Gjyshi i tij Llazar Bredhi, ishte një nga veprimtarët e shquar për futjen e shqipes në kisha dhe shkolla.

I ati i Naumit, Panajoti, furnitor i garnizoneve ushtarake, në vitin 1796 ishte vendosur në ishullin e Itakës, njëri nga 7 Ishujt Jonianë, ku ishte martuar me Marien, një vajzë e re vendëse.

Duket se Naumi, më vitin 1811 ose 1812, në moshën 14 ose 15-vjeçare, pas shpërnguljes së të atit në Rumani, ndërpreu gjimnazin grek në Itakë (ose Qefaloni) dhe bashkë me pjesën tjetër të familjes, u vendos në Vithkuq dhe më pas shkoi në Rumani (Galaci-Moldavi) ku përfundoi gjimnazin, që duket se kishte e filluar në Itakë.

Më vitin 1821 ai mori pjesë aktive në kryengritjen kundërosmane si një nga udhëheqësit e saj, së bashku me shumë shqiptarë të tjerë, të cilët shpresonin se pas çlirimit të Rumanisë, do t'i vinte radha edhe atdheut të tyre. "Repartet e përbëra vetëm nga shqiptarë ishin të shumta. Ato formonin dy korpuse me rreth 2500 veta dhe Naumi ishte komandanti politik i tyre”

Me thyerjen e kryengritjes, turqit bënë kërdi dhe u hakmorën veçanërisht mbi shqiptarët. Me qindra koka të prera shqiptarësh u hodhën në trotuaret dhe në rrugët e Bukureshtit. Naum Veqilharxhi, që ndiqej nga turqit, mundi të largohej nga Rumania. Ai dukret se shkoi në Vjenë - Austri, ku ndoqi studimet e larta për drejtësi

2. Katër vjet në Vjenë për studimet në drejtësi dhe të tjera.

Në Vjenë hyri në kontakt me bashkësinë e shqiptarëve të atjeshëm. Ndër shqiptarët e Vjenës duket se ndodheshin edhe intelektualë shqiptarë të nivelit të lartë që ishin të lidhur me fatet e atdheut. Ndër ta ishin edhe vëllezërit Çelo nga Gjirokastra të cilët mendonin se lëvrimi i gjuhës shqipe si një gjuhë e veçantë, kërkonte para së gjithave edhe përpilimin e një alfabeti të veçantë që të ndryshonte nga alfabeti grek, turk, cirilik ose latin. Duket se në këto rrethana, bashkësia shqiptare e Vjenës i besoi Naumit dhe e ndihmoi studentin e drejtësisë, tashmë i shndruar edhe në gjuhëtar, të krijojë, me të gjitha gjasat gjatë qëndrimit në Vjenë, alfabetin e tij të veçantë me të cilin hartoi abetaren e parë shqipe.

Pasi përfundoi me sukses studimet, më vitin 1824 ose 1825 kthehet në Rumani dhe vendoset në portin lumor të Brailës.

III. Vangjel Zhapa (1800–1865), bashkëpuntori i vlefshëm i naumit

Historiografia zyrtare vijon të mos e nxjerrë në dritën e diellit faktin se botimet e abetareve dhe mrekullia e hapjes së shkollave në gjuhën shqipe, ku nxënësit shqiptarë, por edhe të rriturit, mësuan gjuhën e tyre amtare dhe e shkruan atë me alfabetin e veçantë të Naum Bredhi-Veqilharxhit, u realizuan edhe falë atdhetarisë, gatishmërisë dhe mjeteve financiare të bamirësit të madh shqiptar, labovitit Vangjel Zhapa.

Naum Veqilharxhi dhe Vangjel Zhapa, krenarë për rrënjët e tyre shqiptare, pjesëmarrës në kryengritjet antiturke të vitit 1821 dhe thellësisht të zhgënjyer nga “Filiqi Eteria” dhe udhëheqësit e saj, nuk u takuan rastësisht në emigracion. Ata kërkuan dhe gjetën njëri-tjetrin. Kurse bashkëpunimi i tyre do të ishte sintezë e qëllimeve dhe e idealeve të njëjta. Detyrat e Vangjel Zhapës tashmë ishin të përcaktuara.

Vangjel Zhapën e gjejmë në disa dokumente që vërtetojnë se gjatë viteve ’40 të shek. XIX, qëndronte pranë Naum Bredhi Veqilharxhit në Rumani dhe “....kishte diskutuar me javë të tëra me të, lidhur me alfabetin e tij të veçantë të gjuhës shqipe”,

Nikolla Naço (1843–1913), atdhetar dhe veprimtar i dalluar i Rilindjes Shqiptare, ka dëshmuar se: "Vangjel Zhapa me dr. Arsaqin darovitën respektivisht 25.000 dhe 10.000 florinj për gjuhën shqipe dhe punuan së bashku me Naum Veqilharxhin për të shkruar gjuhën shqipe dhe për të shtypur shumë kartëra, të cilin fole e shejtanit, Patrikana, e ndoqi dhe e vrau me të pabesë" (Naço, Nikolla: Gaz. “Shqiptari”, Bukuresht, 23.10.1888; cituar nga Dh. Shuteriqi: “Gjurmime letrare”, f. 246).

Kurse shkrimtari dhe gazetari i njohur rumun Grigore Grandea, në parathënien që ka shkruar për librin e Andrei alu Bagavu-t “Carte de alegere” (Bukuresht, 1887, f. X–XI), nënvizon: "Rreth viteve 1844 Vangjel Zhapa dhe dr. Arsaqi, të nxitur nga bashkatdhetari i tyre Naum Bredhi Veqilharxhi, kishin vendosur të mbështetnin lëvizjen për kulturë kombëtare. Naum Veqilharxhi kishte përgatitur një abetare në gjuhën shqipe, një gramatikë dhe libra të tjerë didaktikë. Zhapa dhe Arsaqi e dërguan në Stamboll me letra rekomandimi për shtypjen e librave dhe nxjerrjen e një fermani, me anë të të cilit të lejohej hapja e shkollave në gjuhën shqipe. Librat u shtypën menjëherë, fermani doli dhe librat u dërguan në Shqipëri. Patriarku, që nuk mundi ta bindë Naumin të hiqte dorë nga projekti i vet dhe as të pengonte shpalljen e fermanit, iu drejtua krimit për të shpëtuar panhelenizmin nga kjo goditje. Ai e ftoi Naumin të banonte në Patrikanë deri kur të rregulloheshin lokalet shkollore në Shqipëri. I mjeri Naum pranoi, por e pagoi me jetën e vet këtë mirëbesim. Brenda një dite u helmua në tryezën e Patriarkut, ndërsa librat u dogjën të dielën pasuese në oborrin e Patrikanës, po ashtu siç ishte djegur gramatika e rumanishtes e Boiagi-t (Bojaxhiut)".

IV. Naum Bredhi - Veqilharxhi plotësoi kërkesat për formimin e konceptit të nacionalizmit shqiptar

1. “Përtej feve” ose “përparësia e kombit mbi fetë”

Pas formimit të shtetit grek filluan të fabrikoheshin dhe të përhapeshin teori të ndryshme anti shqiptare. Veçanërisht e djallëzuar ishte “teoria pellazgjike”, e cila propagandonte që shqiptarët dhe grekët kishin prejardhje të përbashkët, nga pellazgët, duke arritur në përfundimin se shqiptarët duhet të shkriheshin me grekët.

Naum Veqilharxhi është i pari dhe pas tij J. Hahni, që kanë vërtetuar autoktoninë e popullit shqiptar. "Kombi shqiptar, i krijuar në të njëjtën kohë me kombet e tjera, zë një vend të caktuar në tokë dhe ka tipare të veçanta të gjuhës, të dokeve dhe të zakoneve.....”

"Unë të përgjigjem, vazhdonte Naumi tek letra drejtuar Jani Calit: se epitetet nuk shprehin esencën, por veçori të fituara më vonë të esencës. Dhe çdo veçori e esencës e fituar më vonë, është e ndryshueshme”. Për Naumin kombi shqiptar, përbën "një trup homogjen", është esenca, kurse fetë janë veçori të fituara më vonë".

Naum Veqilharxhi del i pari që tregoi rrënjët e kombit shqiptar dhe lashtësinë e historisë së tij dhe shtroi konceptin e “përparësisë së kombit shqiptar mbi fetë”, koncept që qëndron në themel të nacionalizmit shqiptar.

Në këtë mënyrë Naum Bredhi-Veqilharxhi kishte ideuar rikonstruksionin e kombit shqiptar, që përfshinte myslimanë dhe të krishterë dhe që historia e provoi se ishte një aliazh, dhe si i tillë ishte më i fortë dhe më rezistent se elementët që e përbëjnë.

Dora dorës populli ynë e pranoi porosinë e Naumit dhe krijoi modelin e tij, sipas të cilit besimet fetare do të vazhdonin të praktikoheshin në një mënyrë të veçantë, në mënyrën shqiptare, me tone të ulura, ku nuk ka vend ideja e përçmimit të bashkëkombësve të feve të tjera, duke i lënë vendin respektit të ndërsjellë.

Kjo është harmonia fetare ose bashkëjetesa shqiptare, që falë urtësisë së popullit tonë përbën një vlerë të veçantë të tij, si një model referimi edhe për popujt e tjerë ballkanikë, si mënyrën e vetme për një të ardhme të përbashkët më të lumtur.

2. Europa e rigjetur

"Ka ardhur koha, shkruante Naumi, që t'i flakim gjithë paragjykimet e vjetëruara, ka ardhur koha të çohemi e të mundohemi më me pjekuri dhe më me guxim, të këmbejmë udhë, duke marrë këtej e tutje si shembull kombet e përparuara mbi tokë, dhe kështu një ditë edhe ne, me dëshirën e zotit, shpresojmë të rreshtohemi në sërën e kombeve të qytetëruara (“Qarkorja”).

Porosia “për të marrë shembull kombet e përparuara mbi tokë" zbulon synimin ku Naumi ka dëshirë të arrijë atdheu i tij.

Në letrën e falënderimit që patriotët korçarë i dërguan Naum Veqilharxhit, pasi e njoftuan për gëzimin dhe kënaqësinë që ndien shqiptarët nga Korça, Berati, Përmeti dhe krahinat rreth tyre, kur panë shkronjat prej të cilave kombi ynë ka qenë përjashtuar ndër shekuj, shprehën bindjen se "me këtë zotësi të Zotërisë tuaj të denjë për t'u lëvdëruar, kombi ynë do të numërohet me këtë fillim, në radhë të popujve të ndritur të Europës".

Naumi ngre fuqishëm zërin tek “Qarkorja” e vitit 1846: "Është koha të hedhim poshtë të gjitha paragjykimet e vjetruara. Është koha të gjykojmë më me pjekuri dhe më me burrëri, të këmbejmë taktikë duke marrë tani e tutje si shembull kombet e përparuara të botës".

Armiqtë nuk mundën t’ia mbyllin gojën Naumit në të gjallë, nuk mundën t’ia mbyllin as në të vdekur. Zëri i Naumit vazhdoi të jehojë me forcë nëpërmjet shkrimeve të tij. Idetë dhe mësimet e Naumit, së bashku me ato të të gjithë mendimtarëve të tjerë të Rilindjes Kombëtare Shqiptare, vazhduan të qarkullojnë, të hyjnë në ndërgjegjen e mijëra e mijëra shqiptarëve, t’i frymëzojnë dhe t’i përgatisin ata për ngjarjet e ardhme që çuan në pavarësinë e vendit në vitin 1912 dhe më vonë në vendosjen e demokracisë nga studentët e UT që brohotisnin “E duam Shqipërin si githë Europa”.

Kurse patriotët korçarë e kishin siguruar Naumin se:"Kombi ynë do të numërohet midis kombeve të ndriçuara të Europës, kurse emri i Naum Veqilharxhit do të mbetet i pavdekshëm deri në fund të shekujve".

Duke përsëritur pa u lodhur “përparësinë e kombit shqiptar mbi fetë” dhe “Europën për të marrë si shëmbull”, Naum Bredhi Veqilharxhi duhet vendosur në altarin e nacionalizmit shqiptar pranë dy Bushatllinjve dhe Ali pashë Tepelenës.

V. Mëkatet ndja Naum Bredhi -Veqilharxhit

Idetë e Naumit, fryt i inteligjencës së tij të jashtëzakonshme, i patriotizmit të flaktë, por edhe i horizontit të tij të gjerë kulturor si njohës dhe studiues i vëmendshëm i kombit shqiptar dhe i Ballkanit të trazuar, nuk janë paraqitur në masën dhe mënyrën e duhur në tekstet e historisë edhe pse ato janë përmendur nga Dhimitër S. Shuteriqi, Petraq Pepo, Myslim Islami, Zija Xholi etj.

Shqiptarët e sotëm në përgjithësi nuk e njohin Naum Bredhi-Veqilharxhin si filozofin, ideologun dhe politikanin e parë të Rilindjes Kombëtare Shqiptare, edhe pse idetë e konceptet e tij për kombin shqiptar, për rolin e gjuhës shqipe në njësimin e kombit shqiptar dhe për vokacionin e tij perëndimor, janë aktuale edhe sot.

1. Naum Bredhi Veqilharxhi, pasi përfundoi dorëshkrimin e materialeve të plota didaktike për shkollat fillore në gjuhën shqipe, duhej të kapërcente edhe dy pengesa:

Së pari, duhej të siguronte burimet financiare për derdhjen e shkronjave origjinale.

Së dyti dhe më e vështira, projekti i tij nuk do të realizohej pa fermanet e Sulltanit që do të mundësonte futjen e librave shqip dhe, për më tepër, hapjen e shkollave në Shqipëri.

Në veprën Historia e popullit shqiptar pranohen vështirësitë që hasi Naum Veqilharxhi për të zbatuar projektin e tij, por anashkalohen faktorët që bënë të mundur botimin e abetareve, arritjen në Shqipëri dhe përdorimin e tyre në shkolla.

Bashkëpunimi i Naumit me Vangjel Zhapën është injoruar plotësisht. Mjaftoi botimi në “Studime historike”, 1965, nr. 2, i kumtesës: "Të dhëna mbi lëvizjen kombëtare shqiptare", që aktiviteti i V. Zhapës të konsiderohej “armiqësor”, edhe pse ai, e mbështeti financiarisht Naumin kur botoi abetaret dhe siguroi fermanët e sulltanit për futjen e tyre në Shqipëri dhe për hapjen e shkollave ku mësohej gjuha shqipe. Pas vdekjes së Naumit u hap shkolla në Labovë dhe 15 të tjera në fshatrat përreth, u botua abetarja “Gramm për shqiptarët” nga Anastas Byku, gazeta patriotike “Pellazgu” kurse nxënësit shqiptarë mësonin shqipen në të gjitha shkollat greke (Aleks Buda).

2. Naumi vuri gurin e parë për rilindjen e kombit shqiptar, që do të përfshinte të gjithë shqiptarët, myslimanë dhe të krishterë. Veçse, porositë prej profeti të Naumit dhe idetë e tij, çuditërisht nuk janë pasqyruar në masën e duhur në tekstet shkollore si edhe në veprën Historia e Popullit Shqiptar.

Duket se për autorët e këtyre teksteve Naumi ishte vetëm një idealist, iluminist, racionalist edhe evolucionist. Shprehja e tij se: "Në natyrën njerëzore nuk shihen kërcime, por rregull gradual", duket se e mbushi kupën dhe zyrtarët e kohës vendosën të pengonin që të hynte në kryeqytetin e kombit emri i tij, për t'u vendosur mbi portën e ndonjë shkolle ose pllakën e ndonjë rruge. Sigurisht nuk bëhej fjalë për një bust që, në mes të një lulishteje në Tiranë, të përjetësonte Naumin e Madh.

3. Qëndrimin e Naumit për të rrokur sa më parë librat e penat dhe jo menjëherë armët, teksti i “Historisë së popullit shqiptar” e vështron, mendojmë pa të drejtë, si pavendosmëri të Naumit dhe shpreh rezerva për të. Në këtë tekst shkruhet se Naumi “…. nuk e prekte, veçse në mënyrë të papërcaktuar, çështjen e qëndrimit ndaj qeverisë osmane, megjithëse kryengritjet çlirimtare në Shqipëri kishin paraqitur kërkesën e vetëqeverisjes.

Edhe Sami Frashëri vinte në dukje se në Kuvendin e Mesaplikut në qershor të vitit 1847, “…u kërkua bashkimi i të gjitha trojeve shqiptare në një shtet autonom”, por sikurse dihet Naum Bredhi Veqilharxhin e kishin helmuar një vit më parë (1846).

4. Për sa i përket çështjes së marrëdhënieve me Turqinë, jo pa qëllim, në shkrimet e Naumit nuk është trajtuar asnjë herë hapur dhe drejtëpërdrejtë. Dihet se pas krijimit të shtetit grek, u shprehën ide shoviniste dhe aspirata ekspansioniste sipas të cilave pas vdekjes së “të Sëmurit të Bosforit”, tokat shqiptare në jug të vendit ishin të destinuara për t’u pushtuar nga shovinistët grek. Naum Veqilharxhi, analisti, politikani dhe ideologu i parë shqiptar, në kushtet kur Rilindja Kombëtare Shqiptare po vononte të lindte, mendonte se për interesat e atdheut në periudhën e dhënë, status quo-ja do të ishte zgjedhja e duhur. Në të vërtetë kjo ishte një platformë e gjithë Lëvizjes Kombëtare Shqiptare për atë kohë, që madje vazhdoi deri në fazën e fundit përgatitore të Pavarësisë. Pra ishte një zgjedhje e imponuar nga rrethanat.

5. Në veprën H P Sh edhe kur flitet për alfabetin e Naumit, ai cilësohet i vështirë për t'u përvetësuar. Ndërsa unë do t'i besoja patriotit bashkëkohës Athanas Paskali, gjyshi i Odhise Paskalit, që për korçarët “mendja e tij është terezi floriri”, tek i shkruante Naumit: ".... edhe në mungesë të mësuesve dhe të shkollave, kemi mësuar të shkruajmë gjuhën amtare me lehtësi dhe shpejtësi, sa çdo komb tjetër mëson të lexojë dhe të shkruajë gjuhën e vet" (1845).

6. Idetë origjinale të Naumit për përdorimin e gjuhës shqipe të lëvruar e të shkruar me alfabet të veçantë për të bashkuar shqiptarët me tre fe të ndryshme, ose, gjetja e përparësisë së kombit mbi fetë që qendron në bazë të harmonisë fetare, duhet të kishin vend më të gjerë në veprën HPSh, madje edhe në librat e shkollave të mesme.

7. Kundërvënia ndaj veprës së Naumit, del edhe më hapur lidhur me qëndrimin e akullt ndaj shkollave, ndër të cilat edhe ajo e Trebickës, ku sipas rilindasit Spiro Dine, mësohej shqipja me Ëvetaret e Naumit edhe 10 vjet pas hyrjes së tyre në Shqipëri (1854).

8. “Në Letrën drejtuar J. Calit”, Naumi formulon për herë të parë në historiografi përkufizimin për lashtësinë e kombin shqiptar:” Një komb si ai shqiptari, i krijuar në të njëjtën kohë me kombet e tjera, zë një vend të caktuar në tokë, ka tipare të veçanta të gjuhës, të dokeve dhe zakoneve...”.

Pavarësisht se përcaktimi i kombit që jep Naum Bredhi Veqilharxhi nuk është i plotë, për shkak se në të nuk përfshihet edhe “faktori ekonomik”, ai ka rëndësi sepse nxjer në pah që kombi shqiptar është një kategori e formuar historikisht. Veçse në formulimin e Naumit janë vënë në dukje edhe tiparet e tjera themelore të kombit, siç janë: bashkësia tokësore, bashkësia gjuhësore, bashkësia e formimit psikik (doket, zakonet).

9. Pas çmitizimit të lashtësisë së historisë së kombit shqiptar, të Skënderbeut dhe Nënë Terezës, ja edhe “çmitizimi” i Naum Bredhi Veqilharxhit.

Qëllimi i shkrimeve të mia është edhe që të nxjerr në pah deformimet, shpifjet dhe trillimet që faktikisht janë të orientuara kundër patriotëve shqiptarë me veprimtari gjatë shek. XVIII- XIX. Është për të ardhur keq që, pas përpjekjeve për të çmitizuar lashtësinë e historisë së kombit shqiptar, në faqen 60 të një libri të botuar në vitin 2007 gjendet edhe një trillim i tillë:

“Naum Veqilharxhi, një ndër figurat më të shquara të periudhës së parë të Rilindjes, i krahasonte shqiptarët me një larvë që pret të bëhet flutur”.

Është dhunuar e vërteta. Në letrën e famshme që Naumi i drejtoi nipit plangëprishës dhe gjithë të tjerëve që fshiheshin pas tij, që në fakt ishin mësuesit e vërtetë të tij, shkruan ndër të tjera:

“Por ti (i drejtohet nipit të tij, Janit) u besove trashë e trashë mësuesve të tu, se nga të gatuarit e njeriut dhe gjer tani kombi shqiptar paska qenë… si një larvë insektesh....”.

A nuk është hequr me qëllim që të ndryshojë kuptimi, fjalia: “Por u besove trashë e trashë mësuesve të tu”?

11. Ka qenë një zgjedhje e pëlqyeshme, që njëri nga gjimnazet e Tiranës të mbajë emrin e Petro Nini Luarasit, dëshmor i gjuhës shqipe. Emrin e Naum Veqilharxhit, siç duket i konsideruar gabimisht si “rilindas me përmasa lokale”, e mbajnë vetëm shkollat 9-vjeçare në Korçë e Vithkuq, por edhe një rrugë kryesore në Prishtinë. Në Tiranë fare mirë mund të kenë një nga gjimnazet, si edhe një nga rrugët kryesore të kryeqytetit të atdheut emrin e N. Bredhi-Veqilharxhit, të politikanit largpamës që u tregoi shqiptarëve, 170 vjet më parë, rrugën për në Europë. Pse jo, edhe një vepër skulpturore do të ishte mirë të vendosej në Tiranë për dëshmorin e parë të Rilindjes. Vetëm në këtë mënyrë do të prehen në paqe edhe patriotët korçarë që ishin të bindur se:

“Emri i Naum Bredhi Veqilharxhit do të mbetet i pavdekshëm deri në fund të shekujve”

Marrë nga: www.akad.gov.al