Lamtumirë Ylli Çabiri!

 Në 7 tetor 2018, Ylli Çabiri erdhi në Athinë dhe, para emigrantëve të shumtë, përuroi librin e tij "Shqipëria mund të bëhet me qeverisje të vërtetë".

Aty, pata fatin të më jepej edhe mua fjala...

Tashmë, që, mësuam lajmin e hidhur, se, fatkeqësisht, Ylli Çabiri nuk do të jetë më mes nesh fizikisht, në kujtim të tij, po jua risjell edhe njëherë fjalën time për librin e tij:

_____

""YLLI ÇABIRI MES SAMIUT E KONICËS"

Shënime për librin “Shqipëria mund të bëhet me qeverisje të vërtetë”

Kur më ra në dorë libri i Doktorit të Shkencave Ylli Çabiri “Shqipëria mund të bëhet me qeverisje të vërtetë” tregova interes edhe për faktin, se me autorin e librit ruaj kujtimin e miqësisë të hershme. Ndërsa vetë Yllin e kam takuar për së pari në vitin 1982 kur ai sapo ishte kthyer nga studimet në Francë. Po e tregoj atë, jo vetëm si një kujtim që më mbeti në mendje atëherë, por për të dalë në përfundimin se suksesi i librit të tij sot ka qenë i paracaktuar. Mbaj mend nga ai takim, që, në një moment, biseda rrodhi tek frëngjishtja e, me shumë modesti, midis të tjerash, Ylli më tregoi: “Kur zbrita për së pari në aeroportin e Parisit e ndesha me francezët e parë që flitnin shumë shpejt, megjithëse kisha kryer kurse shumë intensive me tre “Monge"-të etj., mu duk se ajo që mendoja se dija frëngjisht, nuk kishte qenë shumë e vërtetë… Por “Pardon!” e “S’il vous plait!” i kuptoja. Vetëm këto ishin fjalët që dëgjova disa herë brenda pak minutave në dendësinë e njerëzve që lëviznin me nxitim. “Më fal!” dhe “Ju lutem!” ishin fjalët pa të cilat s’mund të bëje dot një hap në korridoret e aeroportit të Parisit.”

Pse e tregova këtë dhe ku desha të dal, do t’jua them në fund. Tani po hidhem e po them diçka konkretisht për librin.

***

Jo vetëm nga titulli, por ndoshta edhe nga misioni, libri “Shqipëria mund të bëhet me qeverisje të vërtetë” e Ylli Çabirit të sjell ndërmend veprën “Shqipëria, ç’ka qenë, ç’është e ç’do të bëhet” e ideologut të Rilindjes sonë Kombëtare, Samiut të madh… Por, pasi lexon gjithë librin dhe e mbyll faqen e fundit të tij, merr vesh se, veç dashurisë dhe përgjegjësisë atdhetare të përbashkët, ky libër voluminoz është diçka krejt tjetër nga manifesti romantik i shekullit të kaluar që na la Sami Frashëri. Pra, mund të themi me plot gojën, se, në botën e botimeve aktuale shqiptare, deri më sot, “Shqipëria mund të bëhet me qeverisje të vërtetë”, është libër i parë në llojin e vet. Përvoja prej 27 vjetësh në institucionet vendase dhe ato ndërkombëtare pasqyrohet në 500 faqet e këtij libri në stilin e një ekspertize të mirëfilltë akademike. Me konstatimet që shpesh herë janë diagnostikime shumë të dhimbshme, autori duke dëshmuar kapacitetin e tij prej hulumtuesi me intuitë, i kushton një vëmendje të posaçme fenomeneve dhe nuancave të tyre, që shpesh, pleksen e ngatërrohen me njëra-tjetrën. Pastaj, na servir edhe recetat teknokrate për zgjidhjen e tyre. Ylli Çabiri, si një mjek i aftë i cili ia di mirë radhën punëve, që “Shqipëria jonë të mundë të shërohet” nuk e fsheh aspak diagnozën e pacientit shtet. Përkundrazi, diagnoztikimi është puna e parë dhe, çdo recetë pastaj, doktor Ylli Çabiri, na e servir vetëm pas një skanimi e check-up-i të hollësishëm. Pra, të gjitha këto plagë të shtetit dhe “demokracisë” sonë alla shqiptarçe, në libër jepen e numërohen një për një me një guxim e mençuri që të kujtojnë shqisat e mprehta të Faik Konicës për të diagnostikuar plagët e shoqërisë, por aspak stilin idhnak të tij që nuk ofronte kurrë zgjidhje…

Në këtë libër, në kapitujt e renditur me korrektesë prej shkencëtari, krahas çdo problematike që trajtohet, jepen edhe rekomandimet përkatëse. Këto e bëjnë këtë libër një botim të rrallë për nga misioni, forma, përmbajtja dhe mesazhet shpresëdhënëse që jep...

Autori në parathënie nënvizon se ““Shqipëria mund të bëhet me qeverisje të vërtetë” është një libër tekniko-apolitik që trajton problemet kapilare të sistemit shtetëror, shoqëror dhe politik të Shqipërisë”. Kur lexon librin, mendoj se kjo fjali është pjesërisht e saktë. Përcaktimi si një libër “apolitik”, druaj se nuk është gjetja e duhur. Autori, me sa duket, nga dëshira për të shmangur sa më shumë prononcimet e drejtpërdrejta për politikanët zullumqarë, është kujdesur që të merret vetëm me zullumet e politikës dhe autorët e tyre të mos i ketë objekt stigmatizimi. Ylli Çabiri distancohet dukshëm nga veset e partiakëve të mbrapshtë, por në asnjë rresht të librit (dhe kjo mendoj se është vlerë) nuk shpreh fije urrejtjeje për askënd nga politikanët, siç bënte Faik Konica kur e shtrydhte gjithë tëmthin në polemikat e tij. Parë në këtë këndvështrim, mëdyshem, se, vërejtja apo sugjerimi im për të mos e përcaktuar si “apolitik” librin, edhe mund të mos jetë me vend. Autori ynë, i pa interesuar për të vënë gishtin tek emrat e partive dhe udhëheqësve të tyre në rastet negative, merret vetëm me zullumin dhe aspak me zullumqarët. Në asnjë rast, në asnjë rresht të librit, nuk polemizon me ta. Këtu ndahet plotësisht autori ynë me Faik Konicën që me pendën e tij i masakronte kundërshtarët e vet.

***

Siç kanë vërejtur me të drejtë edhe analistë të tjerë, më shumë se kaq, ky botim është një manual për ndërtimin e shtetit modern dhe reformave të munguara në Shqipëri. Ylli Çabiri në këtë libër, nuk mjaftohet vetëm së treguari plagët e shtetit dhe demokracisë shqiptare. Në një mënyrë mjaft elegante krahas çdo problematike që trajtohet në kapituj, jepen edhe ilustrime nga përjetimet vetiake të tij. Kjo mënyrë e shkruari, me një stil ku në shumë raste ndjehet një sens i hollë humori, e bëjnë veç të tjerash një libër që lexohet me endje nga çdo njeri. Ylli tregon se në vitet ’80, kur ishte i ftuar në një mbledhje nga Organizata Bazë e Partisë së Institutit të Studimeve e Projektimeve Metalurgjike që përbëhej prej 8 vetash (nga 3 inxhinierë, 3 tushistë, 1 pastruese dhe 1 bibliotekare,.. dmth “kompetentët” ishin në shumicë) dhe diskutohej për një çështje vetëm teknike (por shumë të rëndësishme) qëndroi aty deri në momentin kur sekretari, shoku i tij tha fjalët: “Të ftuarit të na falin!”… Dhe këtë e thoshte në shumës vetëm për jo-komunistin, drejtorin e Institutit të Studimeve dhe Projektimeve Siderurgjike… Por, e qeshura që të shkaktohet nga situata komike që krijonin paradokse të tilla në të kaluarën, të kthehet në një buzëqeshje të hidhur kur vëren paralelet me shpërfilljen e kritereve për vlerësimin profesional në qeverisjet e sotme. Pikërisht për këtë stil të shkruari, librin e teknicienit Ylli Çabiri nuk mund ta lëshosh nga dora deri në përfundim.

Në librin voluminoz, autori ka gjithmonë parasysh faktorin KOHË. Shpërfillja e saj, nuk ndjehet vetëm tek kapitulli “Ndalimi i kohës” apo “Duke pritur trenin” që autori e nis kështu: “Kjo nuk është një shaka fëmijësh me tren. As thjesht një metaforë me tren. Është një nga çështjet më serioze të këtij libri.”. As kur e thotë copë si në rastin e Çadrës së famshme të 18 shkurtit 2017: “Ndryshe treni po na ikën edhe këtë radhë dhe askush nuk e di se kur mund të kalojë përsëri! Nëse do të kalojë! Nëse ka ndërmend të kalojë përsëri!”… Diku tjetër autori jep konstatimin mëse të vërtetë të Konicës për ne: “…shqiptarët kur i lë treni, asnjëherë nuk thonë që u vonuam, por thonë na iku.”.

Koha, alarmi për humbjen e saj, ndjehet pothuaj në gjithë faqet e librit. Koha, sjelljet e pushtetarëve ndaj kësaj vlere të paçmuar, që jo vetëm e kanë shpërfillur dhe përçmuar, por edhe masakruar, ndjehet si një tension konstant në nëntekstin e faqeve të librit… “Në kërkim të kohës së humbur” titullohej pamfleti i Marsel Prustit dhe po të mos e kish huajtur më ’90-n Ylli Popa për pamfletin e tij, do t’ia kisha rekomanduar si nën titull autorit tonë po të më pyeste... Për të kapur kohën e humbur, që, aq shumë, me një padurim pothuajse ekstrem e presim të gjithë.

Në gjithë rreshtat e librit ndjehet jo vetëm pesha e mendimeve të një profesori me përvojë të gjatë në institucionet ndërkombëtare, por edhe shqetësimi i një intelektuali atdhetar që ka parë nga afër gabimet fatale të shoqërisë dhe politikës në dëm të shtetit. Troç e thotë Ylli Çabiri. Edhe politikanëve, edhe neve: “Sot, pas më shumë se dy dhjetëvjeçarësh tranzicion është kuptuar qartë se problemi themelor i Shqipërisë nuk ka qenë krimi i organizuar, por shteti i çorganizuar.”. Pastaj konkludon: “Krimi, trafiku, varfëria, papunësia, droga, mungesa e drejtësisë janë para së gjithash pasoja të Qeverisjes së çorganizuar. Problemi nuk është thjesht të përmirësojmë Qeverisjen. Reformimi thelbësor dhe sa më i shpejtë i Qeverisjes duhet të jetë Mbireforma! Pa reformuar Qeverisjen, nuk mund të realizohet asgjë dhe ky është një parakusht i domosdoshëm për çdo Reformë e ndryshim tjetër që sipërmerret”…

Pastaj, të 125 rekomandimet e Ylli Çabirit në këtë libër, janë servirur me modestinë e një akademiku të urtë elbasanas.

Papërgjegjësia si parim qeverisës, mungesa e profesionalizmit, deri dikur edhe e justifikuar, “sëmundjet” e një lirie të keqkuptuar e të keqpërdorur, etja për pushtet e pushtetarëve, korrupsioni, etj., kanë shkretuar shtetin, pyjet, ambientin, natyrën, shkollën, shëndetësinë, familjen, rininë, shoqërinë shqiptare në përgjithësi. Efektet e këtyre qeverisjeve kanë ndikuar, ku më pak e ku më shumë, në jetën e çdo individi. Ndërsa, procesi i sforcuar i reformave në Shqipëri, rezistenca për t’i stopuar, edhe pse më së shumti i takon së kaluarës, vazhdon të shfaqet edhe sot në forma të tjera perverse, si pasojë e jetës në një shoqëri të infektuar keq me urrejtje institucionale dhe me luftën e re të klasave…

Diçka tjetër që më ka lënë përshtypje në këtë libër është edhe forma se si autori i qaset objektit për të realizuar objektivin. Po e them më thjesht. Objektivi është: Shqipëria të bëhet. Për të arritur këtë objektiv, autori nuk mjaftohet vetëm me metodën e ekspertizës akademike. Objektivi i tij nuk anashkalon, por kur vjen rasti, vëzhgon e fotografon edhe përjetimin e njeriut më të thjeshtë. Kështu psh., për të verifikuar të vërtetën me sllavët, Ylli Çabiri, nuk mjaftohet me deklaratat e planet rezervë të elitave politike të Rajonit. As me deklarimet e zotit Juncker dhe raportet e tij me politikën e re të ndryshueshme për rajonin e Ballkanit me ardhjen e Trump-it në Shtëpinë e Bardhë… Në libër, në faqen 212, autori sjell opinionin e një pastruesi hoteli në Malin e Zi dhe aty marrim vesh se, ata që votojnë në referendume, janë shumë larg atyre që deklarojnë elitat e sipërpërmendura. Po jua sjell këtë paragraf: “E dini ç’më tha njëherë pastruesi i hotelit? Ne nuk duam të jemi në Perëndim! – Po ju sapo e bëtë hapin e parë, bëtë një Referendum për t’u anëtarësuar në NATO dhe u shprehët në favor të Perëndimit – ia ktheva unë. – E bëmë, keni të drejtë, por aspak për po-në. Këtu është bërë traditë që ne votojmë dhe politikanët numërojnë.”

Gjithashtu, duke lexuar faqet e këtij libri, kupton se kanë qenë iluzive shumë prej pritshmërive e perceptimeve tona për ndihmën e ndërkombëtarëve, për “shenjtërinë” e tyre, apo për “imunitetin” që besonim se ata kishin ndaj sjelljeve hipokrite, etj…

***

Shkurt, në këtë libër merr vesh se cili është çelësi i duhur që Shqipëria jonë të hapë derën e Evropës dhe cili nuk është çelësi korrekt që duhet të përdoret për të çelur portat e investimeve të huaja, prokurimeve publike, kontratave që quhen partneritet – publik - privat (p.p.p.). Lexoni këtë libër dhe do të kuptoni se ç’ndodh ndonjëherë me to po të përdorësh çelësin e gabuar. Përvoja e hidhur e vendeve të tjera si e Zelandës së Re apo Indisë, me këto lloj kontratash me p.p.p., s’ka pse injorohet… Ndërsa mua, duke dëgjuar zhurmën me sulme e kundërsulme që bëhet këto ditë në Shqipëri pikërisht për këto kontrata dhe shpjegimet e ilustruara të Ylli Çabirit si, edhe kur përmend Çadrën e 18 qershorit 2017 në këtë libër, m’u kujtua ajo që më ka treguar një frankofon tjetër i dëgjuar, përkthyesi i Balzakut, Enver Fico. Çelësin që në mënyrë jokorrekte hap çdo derë dhe të cilin ne shqiptarët e quajmë “kopil”, në frëngjisht dikur i thonin “monsieur”, dmth zotëri. Për mendimin tim kjo metaforë gjuhësore shpjegon psikologjinë e popujve të diktuar nga historia në shekuj. Po të shikosh në fjalorin tonë, përveç kuptimit të parë për një fëmijë ilegal e pa atësi dhe çelësit që në mënyrë jokorrekte hap çdo derë, ai, fjalori ynë pra, shpjegon edhe për një “njeri të zgjuar e të shkathët që zgjidh çdo nyje e pengesë, etj…”. Pra, po ta analizojmë këtë fjalë me një metodë fillestare sociolinguistike, del që ne shqiptarët, ndryshe nga francezët, historikisht ia kemi hapur derën kanat më kanat bastardëve dhe shpesh herë s’e kemi pasur për turp të lemë pas saj zotërinë. Pikërisht prej këtij mentaliteti të shëmtuar, më 25 prill të 2017-s, kur bujtën në Tiranë “zotërinjtë” e Brukselit David McAillister dhe Knut Fleckenstein, në përpjekjet e tyre për të mbyllur Çadrën e opozitës, dështuan. Mbetej të provohej një çelës tjetër. Amerikan.

Çelësin në fjalë, amerikanët e quajnë “master” - (mjeshtër). Pra, “master key” që do të thotë “çelës mjeshtër”, u provua pas dështimit të “zotërinjve” të Brukselit e funksionoi. Domethënë, vetëm lëvizjet e kombinuara të dhëmbëve të një “mjeshtëri” amerikan, siç ishte Zëvendës/ndihmës Sekretari i Shtetit amerikan Hoyt Brian Yee i nxorri nga Çadra dhe i futi atje ku duhet deputetët tanë... Por në librin “Shqipëria mund të bëhet/…” marrim vesh se “amerikançja” që shpërfill dukshëm modestinë, ndonjëherë, edhe në Evropë, funksionon më mirë se gjuha e Brukselit. E kam fjalën për rastin që tregon Ylli Çabiri, kur aplikoi për të fituar një projekt evropian dhe përdori “amerikançen” që i rekomandoi i biri. Pyetjes së intervistuesit se, pse mendonte se duhet ta fitonte pikërisht ai ndërmjet shumë konkurrenteve atë projekt, garisti Ylli Çabiri iu përgjigj ashtu siç i rekomandoi i biri me notropi amerikane: “Se mendoj që jam më i miri”… Dhe e fitoi garën. Pra, “amerikançja” funksionoi për mrekulli, megjithëse “i lëndoi” pak zotërinjë e Evropës me shfaqjen e mungesës së modestisë nga ana e tij...

***

Besoj se tani në përfundim erdhi radha t’ju them se ku doja të dilja me atë që ju tregova qysh në fillim për dy fjalët “Pardon!” e “S’il vous plait!” që atëherë Ylli Çabiri më tregoi se ishin të vetmet që dëgjoi e kuptoi kur shkeli përsëpari Parisin. Pra, “Më fal!” - fjala që më pak se kushdo e kemi pasur gjithnjë të vështirë ta përdorim ne shqiptarët si, edhe bindja ime kur i dëgjova, se pa to mund të kaloja 10 jetë e s’do të më hynin asnjëherë në punë, më çuditën shumë atëherë. Sot, pas gati 40 vjetësh, Ylli Çabiri përsëri na çudit me një libër që mund të kishte si titull a nën titull edhe fjalën magjike “Më fal!”, fjalën përulëse të munguar në fjalorin tonë si shoqëri e rrjedhimisht, edhe në mentalitetin arrogant të pushtetarëve që kemi pjellë. Tek “Parimi i dhjetë: PËRULËSIA”, autori nënvizon që “Qeverisja e mirë kërkon përulësi të përhershme”. Megjithëse kanë pasur jo pak raste, asnjëherë nuk i kemi dëgjuar të thonë “më fal!” politikanët tanë, ndërsa, “ju lutem!”, e dëgjojmë të na e thonë me përgjërim vetëm kur na kërkojnë votën.

Në fund të librit, para se të jepen përmbledhtazi të 125 Rekomandimet e çmuara, Ylli Çabiri, nuk harron të japë edhe një ofertë prej fisniku: “Kushdo që gjen diçka racionale në Rekomandimet që jepen, është i lirë t’i përdorë si të dojë, madje edhe duke i servirur si të tijat, si origjinale. Mua dhe çdo shqiptari të shqetësuar për të ardhmen, na mjafton që ato të realizohen, të ndodhin, të fitojnë.” Me këtë sjellje prej bujari, Ylli Çabiri bashkohet me ëmbëlsinë karakteriale të Sami Frashërit e me optimizmin e ndrojtur të tij, ashtu siç, me Faik Konicën, e bashkon vetëm shqisa e mprehtë për të përcaktuar saktë diagnozën e sëmundjeve shqiptare.

Për të gjitha këto pra, kur mbyll faqen e fundit të librit “Shqipëria mund të bëhet me qeverisje të vërtetë”, merr shpresë e besim në atë që konkludon autori në fjalinë e fundit të parathënies: “Besimplotë ju them se: Është e mundur që Vendi ynë të qeveriset drejt dhe siç duhet. Është plotësisht e mundur që Shqipëria të bëhet!”

Ndërsa ne na mbetet t'i përgjigjemi me plot gojën: Faleminderit Ylli Çabiri që këtë shpresë na e ndriçon me një libër të vërtetë. Libër në kuptimin e parë të këtij nocioni të dëmtuar rëndë nga inflacioni, si pasojë e abuzivizmit që ndeshim shpesh për shkak të “sëmundjes së lirisë”, që ka prekur edhe politikën e botimeve tona, por jo Shtëpinë Botuese dinjitoze “Onufri”. Me libër prej vërteti, iu drejtohet të gjithë atyre që duan që Shqipëria jonë të bëhet..."

_____

Ilir Mborja

Athinë, 7 tetor 2018.