NJË HISTORI ALTERNATIVE E SHQIPËRISË SË RE

(DY FJALË PËR LIBRIN «GEGË DHE

TOSKË» TË PUBLICISTIT, ROMANCIERIT DHE STUDIUESIT MUSTAFA NANO në promovimin e organizuar më 16.12.2022 në Aula Magna të UET).

Nga

Aristotel Spiro

Mustafa Nanon e njihja përmes teksteve të tij publicistike si një gazetar të shkëlqyer e më vonë si drejtues emisionesh që shkaktonin e shkaktojnë debate.

Para dy vjetësh, leximi i librit të tij «Një javë në Manastir» më erdhi si një suprizë e këndshme, sepse, ndryshe nga një vepër publicitike unë lexova një roman të shkëlqyer.

Surpriza tjetër e këndshme është botimi i librit «Gegë e toskë» (Tiranë 2022, UET PRESS), ku Mustafa Nano na shfaqet këtë herë si një studiues origjinal.

Ky libër, që do ta klasifikoja në llojin e eseistikës historike, funksionon si një histori destrukturimi e modeleve zyrtare, sidomos e historiografisë komuniste, që promovonte rolin e masave në histori, duke e idealizuar njëkohësisht rolin e individit.

Mustafa Nano merret më shumë me individët, por duke i çmitizuar ata. Me individë të mëdhenj e të vegjël, me individë që historia zyrtare i ka harruar dhe ai i ringjall për të plotësuar ato golle të errëta (siç do të shprehej Eqrem Çabej) të historiografisë zyrtare.

Është një histori e deheroizuar, e çmitizuar dhe për këtë arsye realiste.

Është një esse e gjatë historiko-letrare, e mbështetur me një literaturë të gjerë, që mund të përballonte edhe kërkesat më rigoroze akademike, por e shkruar me një stil letrar, që ndjek rrëfimtarinë e autorëve klasikë evropianë.

Ajo që ka më shumë rëndësi në këtë libër është se Mustafa Nano na ndihmon që të kuptojmë sjelljet tona aktuale, duke na kujtuar se një qëndrim vetëkritik është shumë i domosdoshëm, në mënyrë që të shmangim pasojat e padëshiruara të aksioneve vetjake që i kundërvihen veprimit të bashkërenduar kombëtar.

Në këtë kuptim, Mustafa Nano nëpërmjet një truku narrativ arrin të analizojë shoqërinë e sotme shqiptare duke iu referuar së kaluarës.

Koncepte të tilla themelore të etnografisë historike si «gegë» dhe «toskë» shndërrohen në metafora shpjeguese të sjelljeve të jetës së sotme politike shoqërore letrare artistike shqiptare.

Ajo që na ndihmon Mustafa Nano është nxitja e gjykimit kritik të historisë.

Kjo histori alternative e periudhës së Shqipërisë së re, mund të funksionojë vetëm në mënyrë plotësuese historinë le të themi zyrtare.

Mund të arrijmë në përfundime të vlefshme duke qenë njerëz më të mirë, duke ushqyer pozitivitetin për njëri-tjetrin.

Diçka tjetër është nxitja e qëndrimit kritik ndaj zhvillimeve të sotme politike e shqërore.

Një thirrje për katharsis shpirtëror e intelektual, për të rishikuar dhe shëndoshur raportet me veten, raportet me të tjerët, raportet e njeriut të thjeshtë me udhëheqësin etj. etj.